Tamara I Wielka
Urodziła się w 1160 r. w Mtszkecie. Była najstarszą córką króla Gruzji Jerzego III i królowej Gurandukht. Pod opieką jej ciotki Rusudan Tamara otrzymała wspaniałe wykształcenie. Ojciec mianował Tamarę w 1178 r. swą współwładczynią i dziedziczką tronu. W ten sposób nie chciał dopuścić do żadnej dyskusji na ten temat po swej śmierci. Jerzy III zmarł 06.IV.1184. Tamara rozpoczęła wtedy samodzielne rządy. Jako panująca monarchini Tamara była tytułowana jako "król" ("Tamar Mepe"), a nie "królowa". Z początku w rządach pomagała jej ciotka Rusudan.
Gdy młoda królowa zasiadła na tronie stronnictwo arystokratów, na czele którego stał minister finansów (mechrurchletukhutsesi) Qutlu Arslan, zarządała ograniczenia władzy królewskiej na rzecz parlamentu (karavi). Tamara odmówiła i aresztowała krnąbrnego ministra. W odwecie opozycja wznieciła rebelię i rozpoczęła marsz na pałac królewski. Tamara nakazała negocjować z powstańcami, uwolniła ich lidera i przyznała karavi tylko ograniczone funkcje. Zwiększyła kompetencje rady królewskiej, uzależniając od jej zgody swe poczynania w najważniejszych sprawach państwowych. Na początku swego panowania zwołała sobór, na którym powiedziała biskupom: "Wy słowem, ja czynem, wy kazaniem, ja prawem, wy wychowaniem, ja nauczaniem - będziemy czynić starania o powierzone nam przez Boga dusze naszych poddanych". Współcześni nazywali Tamarę matką niosącą światło, uśmiechającym się słońcem, naczyniem mądrości, itp.
W 1185 r. grupa gruzińskich możnych zaaranżowała małżeństwo królowej z ruskim księciem Jerzym Bogolubskim z Suzdala. W Gruzji nazywano go "Giorgi-Rusi". Małżonkowie nie mieli dzieci. Królowa szybko rozczarowała się co do osoby Jerzego, gdyż był on niemoralnym pijakiem. Tamara rozwiodła się z nim w 1187 r. Następnego małżonka wybrała już sobie sama. Został nim książę Dawid Soslani z Osetii, potomek gruzińskiej dynastii Bagratydów (a więc krewny Tamary). Ślub odbył się w 1188 r. Dawid został tylko królem-małżonkiem: Tamara była najwyższą władczynią, którą nadal nazywano "Królem Królów i Królową Królowych". Z tego związku pochodzili: przyszły król Jerzy IV Lasza i przyszła królowa Rusudan. Jej były mąż Jerzy Bogolubski sprzymierzył się z potężnym stronnictwem gruzińskich arystokratów i w 1191 r. dwa razy bez powodzenia usiłował wzniecić rewoltę przeciwko swej byłej małżonce po to, żeby przejąć władzę.
Po ustabilizowaniu sytuacji wewnętrznej Tamara powróciła do agresywnej polityki zagranicznej swego ojca i zaatakowała władców sąsiednich Seldżuków. Królowa osobiście stawała na czele swych wojsk. W 1193 r. gruzińska armia pomaszerowała na Bardav. Po jej triumfalnym powrocie zorganizowano kampanię przeciwko Erzerum. Wojsko pod dowództwem Tamary i jej męża Dawida zaatakowało Turków Seldżuckich zimujących na brzegach rzeki Arakses.
Na czele koalicyjnej armii muzułmańskich przeciwników Gruzji stanął atabag Azerbejdżanu, Abu Bekr. Wojska jego i kalifa bagdadzkiego biły się z Gruzinami w 1195 r. pod Szamkorem. Armia Tamary odniosła wielkie zwycięstwo. Wzięto wtedy wielu jeńców i zdobyto ogromne łupy. Jednym z nich była flaga kalifa, którą Tamara darowała ikonie Naszej Pani (Najświętszej Marii Pannie) w Khakhuli. Gruzini zajęli miasto Szamkor i przyległe tereny. Zostały one zwrócone szirwanszahowi jako lenno. Z Szamkoru gruzińskie wojsko pomaszerowało do Ganji.
Zwycięstwa Gruzinów zaalarmowały innych sąsiednich władców muzułmańskich. Szczególnie zaniepokojony był sułtan Rukn ad-Din, władca jednego z państw seldżuckich w Azji Mniejszej. Przygotował się on do wojny, która miała złamać potęgę chrześcijańskiej Gruzji. W 1203 r. koło Basani doszło do wielkiej bitwy między jego wojskami a wojskami Tamary dowodzonymi przez jej męża. Gruzini odnieśli wielkie zwycięstwo. Stało się tak mimo faktu, że armia seldżucka była ogromna - twierdzi się, że liczyła więcej niż 400 000 oddziałów.
Podczas panowania Tamary Gruzja osiągnęła szczyt politycznej, ekonomicznej i kulturalnej potęgi. Władca Ardebilu dokonał rzezi armeńskiego miasta Ani . Tamara nakazała wyprawę odwetową na to państewko. W latach 1201-1203 Gruzini zdobyli i anektowali armeńskie stolice Ani i Dvin. W 1204 r. wojska Tamary okupowały miasto Kars. W tym samym roku królowa założyła podporządkowane sobie Cesarstwo Trapezuntu na południowym brzegu Morza Czarnego. Stało się to zaraz po zdobyciu i spustoszeniu Konstantynopola w 1204 roku przez IV wyprawę krzyżową. Tamtejsza ludność składała się z gruzińskich plemion rządzonych przez potomków rodziny Komnenów. Pierwszym cesarzem Tapezuntu (który rządził także Konstantynopolem) został Aleksy I Komnen, syn siostry Tamary, Rusudan. Cesarstwo Trapezuntu istniało do 1461 r., do zdobycia miasta przez sułtana osmańskiego Mehmeda II. W 1207 r. zmarł mąż Tamary, Dawid. Swemu zwierzchnictwu Tamara poddała sułtanat Erzinku i emira Arzrum. W latach 1208-1209 Gruzini zaatakowali Chlat (Khlat), Archesz i Ardebil oraz uzależnili lokalnych władców od gruzińskiego tronu. W 1210 r. wojska Tamary wyruszyły na północną Persję i splądrowały kraj. Poddały się jej wtedy Marand, Tabriz i Zenjan. W okresie panowania Tamary Wielkiej Gruzja stała się największą potęgą na Bliskim Wschodzie.
W VI.1212 r. Tamara ponownie zdławiła rebelię. Tym razem przeciwko jej władzy zbuntowali się Pchowsowie i Didosowie, (Pkhovs and Didos), górale z wschodniej Gruzji. Wojska królowej najechały na zbuntowane prowincje i zdusiły rewoltę w VIII.1212 r. - już po śmierci monarchini.
Tamara popierała macierzystą religię i kulturę. Fundowała budowę wielu ortodoksyjnych cerkwi i upiększaniem ich ikonami, wyposażaniem w księgi i naczynia liturgiczne. Podczas jej rządów rozwijała się architektura, malarstwo, rytownictwo, myśl teologiczna, filozofia neoplatońska, nauki przyrodnicze i medycyna. Prowadząc działalność misyjną w całym państwie królowa doprowadziła do ochrzczenia niektórych dotychczas nie oświeconych światłem wiary górali. Była też mecenasem literatury i sztuki. W jej czasach wyciosano skalny monaster - miasto Wardzia. Tamara co roku spędzała tam na modlitwach Wielki Post. W tym celu monaster (męski!) miał wydzielone specjalne pomieszczenie. Królowa Tamara zmarła 18.I.1212 r. Jej następcą został syn, Jerzy IV Lasza. Okres jej panowania nazywany jest "złotą erą Gruzji". Sama Tamara Wielka jest największym monarchą w historii tego kraju. Poeta Szota Rustaweli upamiętnił ją w swym epickim poemacie "Witeź w tygrysiej skórze".
Tradycja
mówi, że narodowy poeta Gruzji, Szota Rastaweli, urodził się w 1166 roku.
Według legendy monarchinię pochowano w sekretnym miejscu w monasterze Gelati koło Kutaisi w zachodniej Gruzji. Naukowcy gruzińscy sugerują, że szczątki Tamary pogrzebano we wnękach Gelati. Dziś dominuje przekonanie, że pogrzebano ją w Nowym Monasterze w Gelati. Są także tacy, którzy twierdzą, że ciało Tamary spoczęło na wieki w w monasterze św. Krzyża w Jerozolimie. W tym monasterze, w Jerozolimie, znajduje się fresk z podobizną - tak się uważa - Szoty Rustawelego. Królowa jest świętą gruzińskiej Cerkwi. Wspomina się ją 1.(14)V.
Źródła:
1. Władysław Kopaliński, Encyklopedia "drugiej płci", Warszawa 1995,
2. red. Małgorzata Hertmanowicz-Brzoza, Kamil Stepan, Słownik władców świata, Kraków 2005.
3. Wikipedia.