Melisanda
Urodziła się w 1105 r. Była najstarszą córką króla Jerozolimy Baldwina II i królowej Morfii z Melitene. Imię otrzymała po swej babce ojczystej, Melisandzie z Montlhery, żonie hrabiego Hugona I z Rethel. Siostrami Melisandy były: Alicja, Hodierna i Jovetta. Wszystkie te cztery kobiety bardzo się kochały. Jerozolima została zdobyta przez chrześcijańskich Franków podczas pierwszej wyprawy krzyżowej w 1099 r. Od tej pory była rządzona przez dynastię z francuskiego hrabstwa Boulogne. Melisanda była jej członkinią. W 1128 r. ojciec uznał ją za dziedziczkę tronu. Od tej pory współrządzili razem do śmierci Baldwina w 1131 r. Kobiety w owym czasie dziedziczyły terytoria wskutek wojen i przemocy, które zabierały mężczyzn. Panujące królowe rzadko rzeczywiście władały. Ta sytuacja nie dotyczyła Melisandy - jej dziedziczne prawa do władzy nie zostały bezpośrednio przyznane jej synowi, było wprost przeciwnie. Wilhelm z Tyru pisał: "reseditque reginam regni potestas penes dominam Melisendem, Deo amabilem reginam, cui jure hereditario competebat" (Melisanda nie była zwykłą królową-regentką [w imieniu syna, Baldwina III], ale panującą [we własnym imieniu] królową, rządzącą na podstawie prawa dziedziczenia i prawa cywilnego). Podczas panowania ojca Melisanda była określana jako "filia regis et regni Jerosolimitani haeres" (córka króla i dziedziczka Królestwa Jerozolimskiego). Miała prawo pierwszeństwa przed innymi ludźmi szlachetnego rodu i chrześcijańskim klerem podczas różnych ceremonii. Coraz częściej pojawiała się obok ojca na oficjalnych dokumentach i wybijanych w królewskiej mennicy monetach. Nadawali razem ziemie oraz prowadzili korespondencję dyplomatyczną. Baldwin uznał ją za swoją sukcesorkę. Melisanda cieszyła się poparciem Haute Cour, swego rodzaju rady królewskiej złożonej z szlachty i kleru Królestwa.
Baldwin myślał też o wydaniu swej najstarszej córki za mąż za jakiegoś potężnego sojusznika, który mógłby chronić ją i jej dziedziców. Miał on zostać jednak tylko małżonkiem, a nie panującym królem-małżonkiem. Wybór padł na hrabiego Fulka V z Andegawenii, sławnego krzyżowca i dowódcę wojskowego. W trakcie negocjacji przedmałżeńskich Fulk domagał się równoprawnego udziału we władzy. Stary władca przystał na te warunki, gdyż przyszły zięć był relatywnie (jak na krzyżowca) bogaty, doświadczony pod względem wojskowym i wnosił w to stadło swoje wojsko. Ona wniosła w posagu Tyr i Akkę. Melisanda i Fulk pobrali się 02.VI.1129 r. W 1130 r. urodził się ich syn, Baldwin III. Dziadek chłopca chciał wzmocnić jeszcze pozycję polityczną jego matki (a swej córki i dziedziczki) i mianował Melisandę jedyną opiekunką przyszłego monarchy. Fulk został z tego całkowicie wyłączony.
Baldwin II zmarł 21.VIII.1131 r. 14.IX.1131 r., w kościele Świętego Grobu, Melisanda została ukoronowana wraz z mężem na królową-współwładczynię Jerozolimy. Melisanda i Fulk zostali współwładcami Królestwa Jerozolimskiego. Z pomocą swoich rycerzy Fulk odsunął żonę od nadawania tytułów i ziem. Publicznie podważał jej autorytet. Takie traktowanie ich królowej gniewało członków Haute Cour. Obawiali się także o własną pozycję, gdyby udało się Fulkowi całkowicie zagarnąć władzę nad królestwem. Pogłębiająca się obcość między królem a królową była dogodnym narzędziem politycznym, którym posłużył się Fulk w 1134 r., gdy oskarżył hrabiego Hugona II z Le Puiset o romans z Melisandą. Hugon był najpotężniejszym baronem królestwa i człowiekiem wyjątkowo wiernym pamięci króla Baldwina II i jego potomkom. Był kuzynem królowej i, zgodnie z surowymi prawami męskiej sukcesji, miałby nawet większe prawa do tronu niż ona sama. Jednak nie wysuwał ich i był wierny Melisandzie. Jako jej kuzyn należał do rodziny królewskiej. Współczesne źródła, jak np. Wilhelm z Tyru, powątpiewają w niewierność królowej i zamiast tego zwracają uwagę na to, że król otwarcie faworyzował krzyżowców przybyłych z jego rodzimej Andegawenii i lekceważył szlachetnie urodzonych już w Jerozolimie poddanych. Gdyby reputacja Melisandy była pod tym względem wątpliwa to ci ludzie nie przyłączyliby się potem do jej sprawy. Hugon II sprzymierzył się z muzułmańskim Aszkelonem. Oddał się tam pod opiekę sułtana Egiptu. Nie mógł zajmować cały czas niezdecydowanego stanowiska. Przez swój sojusz z muzułmanami stracił poparcie na dworze. Patriarcha wynegocjował warunki pokoju i hrabia został skazany na trzyletnie wygnanie. Wkrótce potem doszło do nieudanej próby zamordowania go. Zleceniodawcą miał być Fulk lub ktoś z jego kręgu. Tego było za wiele dla stronników monarchini, którzy podnieśli bunt przeciwko Fulkowi. Mieli oni dosyć jego publicznych i bezpodstawnych oświadczeń o niewierności królowej. W przyszłości mogłoby to doprowadzić do całkowitego zniszczenia jej pozycji politycznej. W 1135 r. partia Melisandy zwyciężyła i pozbawiła Fulka faktycznej władzy. Wilhelm z Tyru napisał, że Fulk potem "nie podejmował żadnej inicjatywy, nawet w banalnych sprawach, bez wiedzy [Melisandy]". Małżonkowie pojednali się w 1136 r. i wkrótce potem urodził się im drugi syn, Amalryk. Gdy Fulk zginął w wypadku podczas polowania 10.XI.1143 r., Melisanda opłakiwała go prywatnie i publicznie.
W 1135 r. jej zwycięstwo było całkowite. Cała władza nad Królestwem Jerozolimskim spoczywała w jej rękach. Od śmierci męża była nawet nominalnie jedyną władczynią. Melisanda została w 1143 r. regentką w imieniu syna, Baldwina III. W 1145 r. Baldwin ukończył 15 lat i miał prawo objąć rządy we własnym imieniu, ale matka zignorowała tę datę. Odsunęła go całkowicie od władzy, pomijając nawet jego imię w dokumentach publicznych.
W trakcie swojego panowania Melisanda cieszyła się poparciem Kościoła. W 1138 r. założyła klasztor Świętego Łazarza w Betanii, gdzie rządy opackie objęła jej siostra Jovetta. Królowa podarowała opactwu żyzne równiny niedaleko Jerycha. Dbała także o religijne zaopatrzenie świątyń, m.in. w naczynia liturgiczne. W latach 1131-1143 powstał na jej zamówienie tzw. Psałterz Melisandy (zdjęcie powyżej). Jest on zrobiony w oryginalny, jerozolimski, sposób z wpływami włoskimi i bizantyńskimi. Królowa była sponsorką artystów w swoim królestwie.
W 1144 r. zostało oblężone hrabstwo Edessy. Królowa Melisanda odpowiedziała wysyłając armię na czele z konstablem Manassesem z Hierges, Filipem z Milly i Elinandem z Bures. Na prośbę o pomoc nie odpowiedział Rajmund z Antiochii, którego armia okupowała właśnie Cylicję, wchodzącą w skład Cesarstwa Bizantyńskiego. Pomimo pomocy Melisandy, Edessa upadła. Królowa Jerozolimy wysłała wiadomość do papieża i w rezultacie tego ogłoszono w Europie drugą krucjatę. Na jej czele stanęli król Francji Ludwik VII Święty i cesarz Konrad III. Ludwikowi towarzyszyła jego żona, królowa Eleonora Akwitańska, z swym dworem i wasalami. Ta suwerenna księżna Akwitanii została mianowana dziedziczką przez swego ojca w tym samym czasie, co Melisanda. W 1148 r. zebrano się w Akrze, aby zaplanować działania wojenne. Cesarz i król Francji doradzali królowi Baldwinowi III (formalnemu współwładcy Melisandy) atak na Damaszek, ale sama Melisanda, Eleonora Akwitańska i Manasses chcieli zdobyć Aleppo. Uważali, że pomoże to im w odbiciu Edessy. Przeważyła jednak opcja z Damaszkiem jako celem agresji. Z miastem tym Jerozolima miała bardzo dobre kontakty dyplomatyczne oraz podpisany i obowiązujący traktat pokojowy. Atak na nie skończył się tym, że władcy Damaszku kompletnie stracili zaufanie do państw krzyżowców. Utrata sympatii jednego z muzułmańskich państw była szokiem, którego skutków nie mogli już odwrócić następni władcy Jerozolimy. Konrad III opuścił Ziemię Świętą 08.IX.1148 r. Francuska para królewska zrobiła to samo po Wielkiejnocy 1149 r.
Stosunki Melisandy z synem były skomplikowane. Jako matka była bardzo bliska dzieciom. Jako władczyni była niechętna oddawaniu władzy w ręce młodych. Nie było także, do 1152 r., żadnych społecznych i politycznych nacisków na nią, aby przekazała ster rządów synowi. Nie było tak nawet w 1145 r. kiedy to Baldwin III skończył 15 lat i stał się pełnoletni w świetle prawa. 25.XII.1143 r. Melisanda i Baldwin zostali koronowani jako współwładcy. Taka sama ceremonia odbyła się w 1128 r., gdy Melisanda zaczynała władać u boku ojca. Baldwin wyrastał tymczasem na zdolnego, jeśli nawet nie na wybitnego, dowódcę wojskowego. W wieku 24 lat stwierdził, że jest gotowy objąć choć część odpowiedzialności za rządy. Melisanda zezwoliła mu tylko na towarzyszenie jej we władaniu. Napięcie między matką a synem wzrosło w latach 1150-1152, kiedy to Baldwin III oskarżył Manassesa z Hierges o izolowanie go od matki. Kryzys doszedł do stanu wrzenia, kiedy to na początku 1152 r. młody monarcha zażądał od patriarchy Fulchera ukoronowania go przy Grobie Świętym bez obecności matki. Patriarcha odmówił. W proteście Baldwin zorganizował procesję na ulicach miasta. Sam kroczył w niej ubrany w wieniec laurowy na głowie. Była to swego rodzaju samokoronacja.
Baldwin i Melisanda zdecydowali się oddać sprawę do Haute Cour. Sędziowie zdecydowali, że Baldwin będzie rządzić na północy królestwa. Melisandzie przypadły bogatsze Judea, Samaria i sama Jerozolima. Decyzja ta miała zapobiegać wojnie domowej i podzielić zasoby królestwa. Choć późniejsi historycy krytykowali Melisandę za to, że nie oddała władzy synowi, to w owym czasie nikt tego nie żądał. Melisanda była powszechnie uznawana za wyjątkową służebniczkę królestwa, a jej rządy były charakteryzowane jako mądre przez przywódców Kościoła i innych współczesnych. Przed 1152 r. Baldwin nie przejawiał żadnego zainteresowania w sprawowaniu władzy. Opierał się nawet przeciwko temu. Melisanda została poparta przez Kościół oraz baronów Judei i Samarii.
Baldwin nie był zadowolony z wyroku. Zamiast dążyć do kompromisu, w 1152 r., w ciągu kilku tygodni zaatakował terytoria matki. Udowodnił, że jest nieodrodnym synem swego ojca. Szybko zdobył Nablus i Jerozolimę. Królowa Melisanda schroniła się w Wieży Dawida ze swym młodszym synem, Amalrykiem. Kościelne mediacje doprowadziły do tego, że zawarto pokój, w którym Melisanda oddawała władzę nad Królestwem Jerozolimskim i otrzymała w dożywocie Nablus i przylegające do niego ziemie, a Baldwin złożył uroczystą obietnicę, że nie naruszy pokoju. Traktat ten świadczył o tym, że Melisanda, mimo tego, że przegrała wojnę z synem, to nadal pozostawała bardzo wpływową politycznie postacią.
W 1153 r. królowa pogodziła się z synem. W trakcie wojny domowej Baldwin okazywał swej rodzicielce wielki szacunek. Królowa posiadała znakomite koneksje rodzinne. Szczególnie chodziło tu o jej siostrę Hodiernę i krewną Konstancję z Antiochii. Poprzez te kobiety miała wpływy w północnej Syrii. Były one bezcenne, zważywszy na to, że Baldwin w 1147 r. sam zerwał pokój z Damaszkiem. Od 1154 r. Melisanda jest jedną z najbliższych doradców monarchy. W 1156 r. finalizowała traktat zawarty z kupcami z Pizy. W 1157 r., gdy Baldwin walczył w Antiochii, Melisanda zauważyła okazję do zdobycia el-Hablis, dzięki czemu można było kontrolować terytorium Gileadu nad Jordanem. W tym samym roku, po śmierci patriarchy Fulchera, Melisanda, Jovetta i pasierbica monarchini, Sybilla z Flandrii, nowym patriarchą mianowały Amalryka z Nesle. W 1157 r. Melisanda była świadkiem na ślubie swego młodszego syna, Amalryka, z Agnieszką z Courtenay. W 1161 r. monarchini zaczęła chorować na udar. Szwankująca pamięć sprawiła, że nie mogła już brać udziału w sprawach państwa. Jej siostry Jovetta i Hodierna opiekowały się nią przed śmiercią. Królowa Melisanda zmarła 11.IX.1161 r. Została pochowana obok matki.
Źródła:
1. Wikipedia,
2. Małgorzata Hertmanowicz-Brzoza, Kamil Stepan, Słownik władców świata, Kraków 2005,
3. red. Annette Kuhn, Kronika kobiet, Warszawa 1993,
4. Regine Pernoud, Kobieta w czasach wypraw krzyżowych, Gdańsk 1995.