Kleopatra VII Wielka
Urodziła się w XII.70 lub na początku stycznia 69 r. p.n.e. jako córka władców Egiptu Ptolemeusza XII Nowego Dionizosa Fletnisty i Kleopatry V Tryfajny. Ojciec Kleopatry był słabym i okrutnym władcą. W 58 r. p.n.e. utracił kontrolę nad państwem na rzecz swej córki Kleopatry Berenike IV. Wraz z nią władzę objęła jej starsza siostra Kleopatra VI Tryfajna lub matka Kleopatra V Tryfajna. Jedna z nich zmarła w 57 r. p.n.e. i odtąd Berenike rządziła samodzielnie. W 55 r. p.n.e. Ptolemeusz XII, z pomocą Rzymu, odzyskał władzę i stracił Berenikę oraz jej męża. Król Egiptu zmarł w II/III 51 r. p.n.e., a jego następcami zostali Kleopatra VII i jej brat Ptolemeusz XIII. Była młodą, inteligentną kobietą, wszechstronnie wykształconą, mówiła dziewięcioma językami, znała się na medycnie, astronomii, matematyce i literaturze. Między innymi była pierwszym Ptolemeuszem, który potrafił mówić po egipsku. W przeciwieństwie do swego ojca posiadała także wybitny talent polityczny. Przez pierwsze trzy lata współrządów decydujący wpływ na sprawy państwa mieli poplecznicy młodego Ptolemeusza (młodszego od siostry o 5 lat i bardziej uległego): eunuch Potejnos, generał Achilles i radca Teodotus. Przyczynili się oni do odsunięcia młodej królowej od władzy. W końcu 50 lub na początku 49 r. p.n.e. współwładczynią Egiptu została jej młodsza i równie ambitna siostra Arsinoe IV. Latem 49 r. p.n.e. Kleopatra została zmuszona do odwrotu do Teb, a na początku 48 r. p.n.e. udała się do Syrii. Oczywiście sformowała najemną armię. Sytuacja gospodarcza Egiptu była bardzo niedobra, wysokie podatki doprowadzały do ucieczek dużej części ludności z kraju. Popierający Ptolemeusza rzymski wódz Pompejusz Wielki, zajęty wojną domową z Juliuszem Cezarem, operował ze wschodu kraju to latem 49 r. p.n.e. otrzymał, w ramach wypełnienia układu o przyjaźni zawartego z Rzymem przez Ptolemeusza XII, otrzymał wsparcie militarne od Ptolemeusza XIII. Latem 48 r. p.n.e. pod Peluzjum Kleopatra chciała zbrojnie wymusić swój powrót, poprosiła Pompejusza po jego klęsce pod Farsalos, by wraz z Egiptem stanął przeciw Cezarowi. Pompejusz zbiegł wtedy do Egiptu po pomoc, ale Ptolemeusz i jego poplecznicy zamordowali go w VII.48 r. p.n.e. i oddali jego głowę w darze Cezarowi. Ten był zdegustowany "podarunkiem". Cezar wkroczył do Aleksandrii. Wkrótce potem wydarzeniu doszło do pierwszego spotkania Kleopatry i Cezara, która przekonała go do przywrócenia dawnego porządku i posadzenia jej na tronie obok brata. Jak zdołała tego dokonać - na ten temat powstało wiele legend. Ale w związku z tym, że Cezar i Kleopatra byli wybitnymi graczami politycznymi, nie należy tutaj przesadzać z wątkiem romansowym typu "Egipt jako podarunek dla ukochanej kobiety". Na to oboje byli zbyt inteligentni. Oboje potrafili oddzielić sprawy prywatne od publicznych. W VIII. 48 r. p.n.e. rodzeństwo zostało małżeństwem. Natomiast młodszej siostrze Kleopatry Arsinoe IV wraz z najmłodszym bratem Ptolemeuszem IV powierzono władzę na Cyprze, Fenicji i Macedonii. Takie rozwiązanie nie spodobało się jednak Ptolemeuszowi XIII i stało się to zarzewiem wojny domowej. Stała za tym agitacja Potejnosa, który utracił władzę. Stojąca pod Peluzjum armia ptolemejska z 20 000 żołnierzy była znacznie liczniejsza niż wątłe siły Cezara. Wezwana przez Potejnosa, z entuzjazmem weszła do Aleksandrii. Do walki przeciw Rzymowi powoływano żołnierzy w całym kraju. Ptolemeusz XIII został zakładnikiem Cezara, który przejął kontrolę nad dzielnicą pałacową, nad wyspą Faros z latarnią morską i nad portem. Aby zniszczyć flotę przeciwnika Cezar nakazał ją podpalić. Ogień przenoszący się z okrętów strawił większą część biblioteki Muzeum Aleksandryjskiego (400 000 zwojów). Od tego czasu głównym ośrodkiem naukowym Aleksandrii stała się biblioteka Serapeum. W tym czasie rywalką do tronu Kleopatry stała się jej siostra Arsinoe IV, która uciekła do armii wraz z swym opiekunem Ganimedesem i zamierzała walczyć o władzę. Na początku IX.48 r. p.n.e. została proklamowana prawowitą królową Egiptu. W późniejszym okresie doszło do nieporozumień między Arsinoe, a dowódcą wojsk Achillasem. Ta nakazała go zamordować, a na czele wojsk postawiła Ganimedesa. W tym także czasie doszło do stracenia przez Cezara Potejnosa. Cezar, łudząc się jego rzekomą gotowością do podjęcia układów, wypuścił na wolność Ptolemeusza XIII, który natychmiast udał się do armii i zintensyfikował działania wojenne przeciw Rzymianom. Na początku X.48 r. p.n.e. proklamował się współwładcą Egiptu obok Arsinoe IV. Potem nastąpił zwrot: armia polowa dowodzona przez Mitrydatesa z Pergamonu, w skład której wchodził kontyngent jazdy nabatejskiej i 3000 Żydów pod dowództwem Antypatra, zajęła Peluzjum i wraz z oddziałami Cezara pokonała armię Arsinoe IV i Ptolemeusza XIII. Ten ostatni utonął w Nilu 13.I.47 r. p.n.e. 14/15.I.47 r. p.n.e. została schwytana i uwięziona Arsinoe IV. Aleksandria poddała się. Kleopatra VII otrzymała pełnię władzy, a jej tylko tytularnym współwładcą został jej młodszy brat Ptolemeusz XIV, który miał wtedy 12 lub 13 lat. Wzięła z nim ślub prawdopodobnie w I.47 r. p.n.e. Cezar z Kleopatrą wybrali się na dwumiesięczną podróż po Nilu. To właśnie wtedy zaszła z nim w ciążę. 23.VI.47 r. p.n.e. urodziła ich syna, Ptolemeusza XV Cezara (Cezariona), którego Juliusz Cezar uznał za swoje dziecko. Kwestia ojcostwa Cezara miała uzyskać ważne znaczenie później w sporze między Markiem Antoniuszem a Oktawianem, który - jako adoptowany syn Cezara - negował je. Juliusz musiał jednak teraz wracać szybko do Rzymu. W latach 47-44 p.n.e. Egipt był rzymskim protektoratem, w którym stacjonowała armia okupacyjna pod dowództwem oficera Rufio. Przyniosło to niezbędną stabilizację polityczną, wzmocnienie władzy królowej i polepszenie sytuacji gospodarczej Egiptu. Po roku zaprosił ją do miasta nad Tybrem. W 46 roku p.n.e. Kleopatra, jej syn Cezarion i brat Ptolemeusz XIV przybyli do wiecznego miasta. 19.VII.46 r. p.n.e. odbył się wielki triumf. Przez ulice miasta przetoczył się wspaniały orszak, zatykający swym przepychem dech w piersiach nawet tak wybrednej widowni jaką byli Rzymianie. W orszaku niewolników i pobitych szła także siostra Kleopatry Arsinoe IV. Potem została uwięziona w świątyni Artemidy w Efezie. Kleopatra i Ptolemeusz XIV otrzymali od Cezara tytuły: "Sprzymierzeni królowie i przyjaciele ludu rzymskiego". Kleopatra spędziła dwa lata w willi Cezara. Wódz obsypywał ją darami i tytułami. Wystawił jej pomnik w świątyni Wenus Genetrix. Nie podobało się to wszystko ani Rzymianom, ani żonie Cezara Kalpurni, ani senatorom. Szeptano, że chce się ożenić z Egipcjanką, zasiąść na tronie Rzymu jako król i znieść republikę. Zawiązał się spisek i 15 marca 44 roku p.n.e. Cezar został zasztyletowany. Po śmierci Cezara w marcu 44 r. p.n.e. Kleopatra starała się nie angażować w intrygi polityczne i nie opowiadać po żadnej stronie w walce o władzę w Rzymie, w kwietniu, nie uzyskawszy potwierdzenia, że Cezarion jest jedynym spadkobiercą Cezara, w pośpiechu powróciła do Egiptu, wraz z całym dworem. Wkrótce, między VI a 04.IX.44 r. p.n.e., zmarł jej brat Ptolemeusz XIV, najprawdopodobniej otruty z jej polecenia. Władczyni podniosła do rangi współregeneta swego syna Ptolemeusza XV Cezariona. W czasie klęski głodu i zarazy w Egipcie w latach 40-ych, za rządów regionalnego stratega Kallimachosa, faktycznego regenta Teb, Kleopatra w polityce zagranicznej działała na rzecz stronnictwa cezarian. Według historyka Kasjusza Diona władczyni uzyskała zgodę na uznanie Cezariona za króla Egiptu w zamian za pomoc wysłaną namiestnikowi Syrii działającemu w tym okresie przeciw zabójcom Cezara. Gdy legiony będące do dyspozycji Publiusza Korneliusza Dolabelli wpadły - podobnie jak egipska flota cypryjska wydana bezprawnie przez namiestnika Cypru - w ręce mordercy Cezara, Gajusza Kasjusza, Kleopatra musiała interweniować przy użyciu własnej floty. Wcześniej wysłała mu 4 legiony. Śmierć Cezara sprowokowała wojnę domową w Rzymie. Władzę utrzymywał triumwirat złożony z Oktawiana, Marka Antoniusza i Marka Lepidusa. Powstał on jesienią 42 r. p.n.e. Antoniuszowi przypadły prowincje wschodnie. Kleopatra mogła go sobie podporządkować jak Cezara i wykorzystać do własnych celów. W 41 r. p.n.e. spotkała się z nim w Tarsie. Razem przybyli do Aleksandrii. Królowa oczarowała i jego, zostali kochankami. Ich historię znamy z opisów Plutarcha. Namówiła go do zamordowania swej siostry Arsinoe IV i wiarołomnego namiestnika Cypru. W tym czasie jego rzymska żona Antoniusza, Fulwia, i brat Lucjusz walczyli w Italii z Oktawianem, a jego wodzowie bili się z Partami. Z tego związku królowej urodziły się w 40 r. p.n.e. bliźnięta Kleopatra Selene i Aleksander Helios, uznane oficjalnie przez Marka Antoniusza. W tym samym roku doszło do połączenia Cylicji i Cypru oraz zawarcia traktatu w Brundizjum, potwierdzającego władzę Antoniusza we wschodniej części imperium. Marek Antoniusz powrócił do Rzymu, spotkał się w Atenach z Fulwią, która zmarła niedługo po tym spotkaniu, a potem ożenił się z Oktawią, siostrą Oktawiana, z którą miał dwie córki, obie o imieniu Antonia. Oktawia wytrwale pośredniczyła w utrzymaniu zgody między mężem a bratem. Wojnie pomiędzy dwoma najpotężniejszymi ludźmi w Rzymie mógł zapobiec w 37 r. p.n.e. traktat w Tarencie. W tym samym roku Rzymowi zagrozili Partowie. Antoniusz wyruszył na wojnę z nimi i spotkał się ponownie z Kleopatrą, która przebywała w latach 37-36 p.n.e. (lata trwania wojny partyjskiej) w Antiochii, i już nie powrócił do Rzymu. Żeby znów wkupić się w jej łaski rozszerzył jej panowanie na Fenicję, Celesyrię, Cypr, część Cylicji, niektóre regiony Judei i część Arabii u wybrzeży Morza Czarnego. Wtedy to uznał bliźnięta za swoje dzieci. Jednej rzeczy nie udało się Kleopatrze osiągnąć - strącenia z tronu Judei Heroda wielkiego i poddania Judei pod jej zwierzchnictwo. Dążyła do tego wytrwale, ale Antoniusz chronił Heroda. Odprowadziła Antoniusza na wojnę przeciw Partom aż do Eufratu. Z tej wyprawy wrócił pokonany i spotkał się z królową Egiptu w miejscowości między Berytos a Sydonem. Przywiozła odzież dla armii i pieniądze. Oktawia jednak nie zrezygnowała ze swych roszczeń, postanowiła odzyskać męża bigamistę. Wybrała się po niego do Egiptu. Gdy dotarła do Aten, Antoniusz napisał do niej list i nakazał by tam na niego czekała. Kleopatra jednak go nie puściła, użyła wszystkich możliwych sposobów by nie wyjechał z Egiptu. Oktawia powróciła do Rzymu z niczym. Rzym był oburzony. Kleopatra grała o wielką stawkę - o władzę nad Egiptem, całym Wschodem, a może i nad imperium rzymskim. Antoniusz znów pojechał do Aleksandrii i odłożył o kilka miesięcy wyprawę na Wschód. W 34 r. p.n.e. roku pobrali się. Kleopatra zaszła ponownie w ciążę i w VIII/IX 36 r. p.n.e. urodziła drugiego syna, Ptolemeusza Filadefosa. Z następnej wyprawy Antoniusz wrócił z wziętym do niewoli królem Armenii i jego rodziną oraz wielkimi łupami. Triumf odbył w 34 p.n.e. nie w Rzymie, lecz w Aleksandrii. Razem z Kleopatrą ogłosili się żywymi bogami: Nową Boginią i Nową Izydą oraz Nowym Dionizosem. Podczas triumfu siedziała na złotym tronie i przyjmowała hołd zwycięzcy i książąt wziętych do niewoli. Kasjusz Dion pisze, że już wtedy chciała być cesarzową Rzymu. Na następnej ceremonii oboje małżonkowie zasiedli na złotych tronach w Gimnazjonie, a wokół nich dzieci. Antoniusz ogłosił Kleopatrę królową Egiptu, Cypru, Libii i Coelesyrii z Cezarionem jako współrządcą. Antoniusz uznał Ptolemeusza XV Cezariona (dostał tytuł Króla Królów) jako syna Cezara i Kleopatry (świadomy atak na Oktawiana), a sama Kleopatra także została Królową Królów. Kleopatra Selene została mianowana królową Cyrenajki i Libii, Aleksander Helios królem Armenii, Medii i ziemi po drugiej stronie Eufratu, Ptolememusz Filadelfos królem Fenicji, Cylicji i terytoriów syryjskich do Eufratu. Dotychczasowi wasale, prokonsulowie lub legaci mieli pozostać na stanowiskach. Kleopatra kazała wybudować dla Antoniusza świątynię w Aleksandrii. Miało to zwiastować nadejście Złotego Wieku. W toku reorganizacji wschodniej części imperium państwo Ptolemeuszów otrzymało królestwo Chalkis u stóp Libanu, okolice Jerycha i sąsiednie tereny nabatejskie oraz posiadłości ziemskie na Krecie i Kyrene. Tym samym Kleopatra zapoczątkowała nową erę (rok 16= rok 1). Antoniusz i Kleopatra dążyli do urzeczywistnienia wizji hellenistyczno-egipskiego państwa na Wschodzie (wspólna moneta z Syrią). Konflikt między Antoniuszem, a Oktawianem zaostrzył się szczególnie po zawarciu małżeństwa z Kleopatrą i odtrąceniu Oktawii. Po powrocie Antoniusza z następnej wyprawy na Wschód znaleźli się z Kleopatrą w Efezie, gdzie Antoniusz szykował flotę do ostatecznego starcia z Oktawianem. Kleopatra, która w wojnie propagandowej Oktawiana przeciw Antoniuszowi została przedstawiona jako właściwa przeciwniczka Rzymu, dostarczyła 200 z 800 okrętów i 20 000 talentów oraz zapewniła aprowizację 19 legionom. Przed wielką wyprawą spędzili jeszcze pewien czas na wyspie Samos, a potem popłynęli do Aten. Tam Kleopatra zażądała uczczenia jej osoby, szczodrze rozdając pieniądze. Otrzymała dekret honoryfikacyjny i jej posąg jako Izydy stanął na Akropolu obok posągu Antoniusza. Pewnie na jej żądanie Antoniusz wysłał do Rzymu ludzi z poleceniem zerwania jego małżeństwa i nakazem opuszczenia jego domu przez Oktawię. W końcu Oktawian zyskał powód, aby przekonać senat do wypowiedzenia Egiptowi wojny. Kleopatra poczuła się zbyt pewna siebie i poobrażała wielu senatorów, stronników Antoniusza, szczególnie tych jej niechętnych. Wykorzystując to wszystko Oktawian mógł wypowiedzieć wojnę królowej Egiptu, tym bardziej, że 31.XII.333 r. p.n.e. skończył się drugi triumwirat. Wojna stała się pewna. Pod koniec tego roku Antoniusz zebrał swoje wojska w Anatolii. W 32 r. p.n.e. utworzono opozycyjny senat w Efezie (konsulowie i 300-400 senatorów). Niezgodnie z prawem Oktawian wystarał się o testament Antoniusza i wykorzystał jego postanowienia (potwierdzenie praw Cezariona jako syna Cezara) w celach propagandowych. W połowie 32 p.n.e. Antoniusz został pozbawiony desygnacji na urząd konsula oraz innych funkcji dowódczych. Kleopatra wypowiedziała wojnę Rzymowi.. Strategiczne błędy Antoniusza, także zdrada i dezercja legionów doprowadziły w konsekwencji do przegranej przez Antoniusza i Kleopatrę bitwy pod Akcjum 02.IX.31 r. p.n.e. Antoniusz zbiegł do Aleksandrii. Po zdradzie Cyrenajki, Syrii oraz państwa żydowskiego a także floty i jazdy egipskiej, Egipt nie był w stanie bronić się przed Oktawianem i Gajuszem Gallusem. 1 sierpnia 30 p.n.e. Aleksandria została zdobyta. Ostatnia batalia pod pod tym miastem została przegrana. Antoniusz znowu zbiegł z pola walki. Nie pozostało nic innego jak odebrać sobie życie, przebił się szpadą. Miasto upadło, Oktawian wziął w niewole Kleopatrę i jej dzieci. Wyprawił jednak Antoniuszowi pogrzeb godny wielkiego wodza, był przecież mężem jego siostry i wielkim Rzymianinem. Oktawiam traktował Kleopatrę przyzwoicie, lecz ona wiedziała co ją czeka, nie chciała jak Arsinoe iść zakuta w kajdany za wozem Oktawiana, przez ulice Rzymu. Kazała przynieść sobie kolację i koszyk z figami, w którym były ukryte żmije, napisała list pożegnalny do Oktawiana, z prośbą aby pochowano ją obok Marka Antoniusza i pozwoliła się ukąsić. Antoniusz popełnił samobójstwo, również Kleopatra targnęła się na swoje życie (prawdopodobnie przez ukąszenie kobry) 12 sierpnia 30 r. p.n.e. kończąc tym samym Okres Ptolemejski w Egipcie. Kiedy umarła miała 39 lat. Kleopatra była ostatnim faraonem Egiptu i ostatnią jego niezależna władczynią. Kraj faraonów został prowincją Cesarstwa Rzymskiego i nigdy już nie odzyskał swej świetności. Po bitwie pod Akcjum Kleopatra postanowiła, aby Cezarion uciekał do Indii. Ten jednak, za namową Oktawiana, zawrócił. August przyrzekał mu panowanie, ale miał to być tylko wabik. Jak się okazało - skuteczny. Oktawian kazał udusić Cezariona w końcu VIII.30 r. p.n.e., pozostałe dzieci wysłano do Rzymu, zaopiekowała się nimi Oktawia. Kleopatra Selena została żoną króla Mauretanii Juby II, co się stało z pozostałymi nie wiadomo. Kleopatra VII Wielka, wspaniała, odważna i pełna życia kobieta, nadal jest zagadką i inspiracją dla wielu artystów, malarzy, muzyków, poetów, dramaturgów, powieściopisarzy, projektantów mody, fryzjerów, reżyserów, projektantów biżuterii, a także zwykłych kobiet, którym odpowiada styl przepychu orientalnego, gorących odcieni, silnych makijaży i upojnych zapachów. Powstało wiele utworów literackich zatytułowanych "Kleopatra", między innymi Samuel Daniel napisał w 1597 r. tragedię, Pietro Cossa w 1879 r. dramat, Ludwik Hieronim Morstin w 1955 r. sztukę, Domenico Cimarosa w 1790 r. operę, Hektor Berlioz w 1835 r. oratorium. Ale najbardziej znanym utworem jej poświęconym jest "Antoniusz i Kleopatra" Szekspira, napisany około 1606 r. Zainspirowała także kino i telewizję, w 1917 r. powstał film z Tedą Barą w roli głównej, w 1934 r. z Claudette Colbert, a w 1963 r. z Elizabeth Taylor, wszystkie trzy nosiły tytuł "Kleopatra". Ostatnio ukazały się dwie powieści Karen Essex, przetłumaczone na język polski "Kleopatra" i "Królowa".