Jadwiga Kaliska

Jadwiga Kaliska

Urodziła się około 1266 r. lub w latach 1270-1275 jako córka Bolesława Pobożnego, księcia kaliskiego i gnieźnieńskiego, oraz błogosławionej Jolanty Heleny Arpadówny, młodszej siostry księżnej Kunegundy. Matka wychowywała ją w bardzo surowej atmosferze. Sama Jadwiga stała się potem osobą poważną i bardzo religijną. Była też silną osobowością, bardzo energiczną i przedsiębiorczą. Po śmierci ojca w 1279 r. opiekunem dziewczynki został Przemysł II. Książę krakowski Henryk IV Probus zmarł w 1290 r. Do walki o schedę po nim stanęli Przemysł II i książę kujawski Władysław Łokietek. Ten pierwszy zdołał na krótko zająć gród Kraka i wywiózł z tego miasta insygnia królewskie, ale wkrótce musiał uznać wyższość silniejszego rywala, króla Czech Wacława II. Wycofał się z Krakowa po zawarciu układu z czeskim monarchą. Na zjeździe w Kaliszu, 06.I.1293 r., dotychczasowi rywale zawarli układ antyczeski. Jego gwarancją miało być małżeństwo tego pierwszego z Jadwigą. Do ślubu doszło prawdopodobnie 06.I.1293 r. Są tacy, którzy sądzą, że to Bolesław Pobożny po 1277 r. zaręczył swą córkę z Łokietkiem. Ich dziećmi byli: Stefan, Władysław, Kunegunda Łokietkówna, Elżbieta, Jadwiga i Kazimierz III Wielki. Jadwiga aktywnie wspierała karierę polityczną swego męża.

Potem niewiele wiadomo o losach księżnej. W 1296 r., po gwałtownej śmierci Przemysła II, możnowładztwo wielkopolskie oddało Łokietkowi władzę nad jedną częścią tej dzielnicy. Drugą objął książę głogowski Henryk I (III) Głogowczyk, którego Przemysł II oficjalnie wyznaczył na swego następcę. Łokietek jednak szybko zraził możnowładztwo do siebie. Podobnie stało się z Głogowczykiem. W rezultacie tych kłótni władzę w Wielkopolsce w 1299 r. przejął Wacław II. W 1300 r. koronował się on, bez zgody papieża, na króla Polski i pokonany Łokietek musiał uciekać z Polski. Wiadomo, że w trakcie jego wygnania Jadwiga schroniła się wraz z dziećmi w domu mieszczanina Gerka w Radziejowie na Kujawach. Prawdopodobnie księżna ubierała się wtedy jak zwykła kobieta z ludu. Jadwiga i Władysław byli wobec siebie lojalni i szanowali się. Łokietek wrócił z wygnania w 1304 r. i rozpoczął wojnę z Czechami. Wkrótce zajął prawie cały obszar Polski oraz uzyskał poparcie innych książąt dzielnicowych. Szanse na tron polski wzrosły po śmierci Wacława II (w 1305 r.) i jego syna, Wacława III (w 1306 r.). 01.IX.1306 r. zjazd możnych dzielnic krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, kujawskiej i dobrzyńskiej uznał Władysława za księcia. Wcześniej jego władzę uznało Pomorze Gdańskie. Większość Wielkopolski zajął Henryk Głogowczyk. Dzielnicę to odzyskał Łokietek w latach 1312-1314 po walkach z jego synami. Jadwiga aktywnie wspierała męża w tej walce. Osobiście spotkała się w 1307 r. z arcyprzeciwnikiem swego męża, biskupem krakowskim Janem Muskatą. Rozmowa miała dość gwałtowny przebieg, ponieważ księżna zagroziła potężnemu hierarsze, że zostanie usunięty z urzędu. Po jej stronie opowiedział się arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka. Muskata pozostał jednak niewzruszony i do ugody doszło dopiero w następnych latach.

W 1311 r. doszło do wybuchu buntu mieszczan krakowskich. Chcieli oni osadzić na tronie krakowskim księcia Bolesława I opolskiego. Jadwiga urodziła wtedy Kazimierza. Rodzina książęca schroniła się na wzgórzu wawelskim. Po jej stronie stanęli sądecczanie. Niektóre źródła mówią, że księżna dowodziła obroną zamku. W VI.1312 r. Bolesław wydał miasto Łokietkowi i wycofał się na Śląsk. Po stłumieniu rozruchów Łokietek nadał im przywileje. Wdzięczność okazała także Jadwiga. 21.II.1312 r. zwolniła ich od ceł argumentując w ten sposób:

"My, księżna, z uwagi na zasługi wielkiej uległości, którą umieli nam się przypodobać i stać się miłymi mężowi opatrzni i wierni mieszczanie nasi sądeccy w ciężkim położeniu, kiedy to mieszczanie krakowscy małżonka naszego miłego, nas i dzieci nasze wiarołomnie odstąpili, innego księcia nam na zagładę i wygnanie z państw naszych już przyrzeczonych do wszystkich dzielnic wprowadzić usiłując, a pomienieni mieszczanie sądeccy, nie chcąc brać udziału w ich zdradach jako mężowie prawi i stale nam oddani w wierności nam zależnej niewzruszonymi się okazali, z tej przyczyny w łaskawości i staraniu, jakie godności naszej przystoi, bacząc na wierne i stałe służby (...) dajemy (...)."

20.I.1320 r. koronowano ją w Krakowie wraz z mężem na króla i królową Polski. Wtedy rozpoczęła się na szerszą skalę jej polityczna aktywność. Podejmowała się licznych misji dyplomatycznych, samodzielnie wydawała przywileje i dysponowała główną pieczęcią państwa. Dokumenty wystawiała sama lub wraz z mężem. Czasem towarzyszyła mu w objazdach państwa. Cieszyła się dużym zaufaniem ze strony męża. Władysław I Łokietek zmarł 02.III.1333 r. Na tron polski wstąpił ich syn Kazimierz III Wielki. Stosunki z Jadwigi z Aldoną Anną, żoną nowego władcy, nie należały do najlepszych. Surową starą monarchinię gorszyły wesołość i swoboda nowej królowej. Z początku nie chciała się nawet zgodzić na jej koronację argumentując, że "jak długo ona żyje, nie można bez pogwałcenia prawa ukoronować prawomocnie innej kobiety". W końcu jednak uległa namowom syna. Zachowała jednak tytuł, koronę i dwór. Kazimierz w 1334 r. przekazał jej władzę namiestniczą w ziemi sądeckiej. Osiadła w Starym Sączu, którym mądrze zarządzała. Habit zakonny klarysek przywdziała dopiero w 1337 lub 1338 r. Władzę namiestniczą nad ziemią sądecką i własny dwór zatrzymała do końca życia. Zmarła tam 10.XII.1339 r. Syn urządził jej uroczysty pogrzeb.

Źródła:

1. red. Stanisław Szczur, Krzysztof Ożóg, Piastowie. Leksykon biograficzny, Kraków 1999.

2. Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003.

3. Zbigniew Satała, Poczet polskich królowych i księżnych, Kraków 1993.

4. Marek Urbański, Poczet królowych i żon władców polskich, Warszawa 2006.