Małgorzata I
Urodziła się 20.VII.1353 r. w Søborg jako córka króla Danii Waldemara IV Odnowiciela i królowej Helvig z Szlezwiku. Ojciec Małgorzaty po latach chaosu pozbył się z Danii Holsztyńczyków i doprowadził to królestwo do potęgi. Tymczasem w Szwecji dochodziło do niepokojów. Kochankiem Magnusa II Smeka, króla Szwecji, był jego młody krewniak Bengt Algotson, którego uczynił księciem Finlandii i Hallandu oraz wicekrólem Skanii. Wywołało to niezadowolenie zawistnych magnatów, którzy w porozumieniu z Kościołem w 1355 r. postanowili króla usunąć, a w jego miejsce władcą mianowali starszego królewskiego syna Eryka. Miał on panować jako Eryk XII. Sojusz ten był wspierany przez Albrechta II Meklemburskiego, szwagra Magnusa. Chcąc wzmocnić swoje siły Magnus i jego syn Haakon VI, król Norwegii, sprzymierzyli się z ojcem Małgorzaty, królem Danii Waldemarem IV. Nie bez znaczenia było także to, że Magnus i Haakon ponieśli porażkę w starciu z potężną Lubeką stojącą na czele Związku Hanzeatyckiego. Lubeka była sprzymierzeńcem Waldemara. Przymierze między władcami Szwecji, Norwegii i Danii zostało utwierdzone w 1357 r. zaręczynami Haakona VI z Małgorzatą.
W 1360 r. sytuacja uległa zmianie, gdy Waldemar najechał na szwedzką Skanię i odzyskał ją dla Danii. Zaręczyny zerwano. Władca Danii zajął potem Olandię i Gotlandię, co pchnęło Szwecję do zawarcia sojuszu z Holsztynem i Związkiem Hanzeatyckim. Lubeka była jednak bardzo uciążliwym sojusznikiem, gdyż niszczyła gospodarkę Norwegii i wspierała niemieckich kupców w Sztokholmie. Do tego jeszcze w 1361 r. poniosła klęskę na morzu w 1361 r. To wszystko spowodowało, że władcy Szwecji i Norwegii pogodzili się z utratą Skanii i spróbowali obalić potęgę gospodarczą Hanzy na Bałtyku. W tym celu postanowili odnowić przymierze z Danią. 09.IV.1363 r. Małgorzata poślubiła Haakona VI. Po ślubie młodziutka królowa przeniosła się do Norwegii, gdzie dorastała w pałacu Akershus. W 1370 r. urodziła ich jedynego syna, Olafa. Rezygnacja ze Skanii spowodowała, iż Magnus został uznany w Szwecji za zdrajcę. Część szwedzkich możnych zdecydowała się go obalić i osadzić na tronie jego siostrzeńca, Albrechta I Meklemburskiego (Eryk XII zmarł w 1359 r.). Albrecht uzyskał poparcie Hanzy, pokonał Magnusa, i 18.II.1364 r. został koronowany na króla Szwecji. Stwarzało to bardzo niebezpieczną sytuację dla Danii. Teraz jej wrogiem była nie tylko Hanza, ale i Szwecja, Holsztyn i Meklemburgia. Jedyną sojuszniczką była słaba Norwegia. Już wkrótce doszło do zwycięstwa Hanzy. 24.V.1370 r. w Strzałowie zawarła ona pokój z Waldemarem IV. Król Danii został zmuszony do oddania jej na 15 lat zamków Malmö, Helsingborg, Skanör i Falsterbo w Sundzie. Hanza uzyskiwała także prawo głosu w sprawach dotyczących następstwa duńskiego tronu.
Ojciec Małgorzaty zmarł 24.X.1375 r. nie pozostawiwszy legalnego męskiego następcy tronu. W 1375 r. Małgorzata na krótko przyjęła tytuł królowej Danii. Wkrótce doprowadziła do tego, że na kolejnego władcę Danii został wybrany jej syn jako Olaf II. Jego konkurentami byli książęta Meklemburgii Henryk III i Albrecht IV, mąż i syn Ingeborgi, starszej siostry Małgorzaty. Hanza bała się wzrostu ich siły, więc poparła ten wybór. Zaledwie 10-letni król był zbyt młody na samodzielne panowanie, więc w jego imieniu w obu królestwach rządziła matka. 01.V.1380 r. zmarł Haakon i Olaf objął tron Norwegii jako Olaf IV. Realna władza w obu królestwach nadal spoczywała w rękach królowej Małgorzaty.
Władczyni stanowczo twierdziła także, że to właśnie Olaf został proklamowany pełnoprawnym dziedzicem Szwecji i w 1385 r. doprowadziła w imieniu syna do zawarcia unii duńsko-norwesko-szwedzkiej. Królowa starała się prowadzić przyjazne stosunki z Hanzą potwierdzając jej wszystkie przywileje. W 1385 r., po upływie terminów pokoju strzałowskiego, odzyskała od Hanzy zamki Malmö, Helsingborg, Skanör i Falsterbo w Sundzie. Zakończyła walkę z Holsztynem. W 1386 r., zgodnie z umową z Nyborga, oddała jego władcy, hrabiemu Gerhardowi VI, w lenno Szlezwik na bardzo rygorystycznych warunkach. Jednym z nich było zaniechanie poparcia dla często buntującej się szlachty Jutlandii. Rządy Albrechta w Szwecji cieszyły się coraz mniejszą popularnością. Król otaczał się Niemcami, którym nadawał urzędy ziemskie i zamki. Pojawiła się opozycja, na czele której stanął Bo Jonsson Grip, najbogatszy człowiek w Szwecji. W 1384 r., dwa lata przed swym zgonem, w swym testamencie zapisał, iż cały jego majątek ma przejść w ręce rady złożonej ze szwedzkich duchownych i świeckich możnowładców, która miała zająć się wykupem od Niemców wszystkich zastawionych przez króla dóbr. Albrecht usiłował unieważnić ostatnią wolę Gripa pod pozorem obrony interesów wdowy po zmarłym, Małgorzaty Dume, więc Szwedzi zwrócili się w 1387 r. do Małgorzaty o wykonanie testamentu. Tytułowali ją "panią i gospodynią Szwecji". Kilku potężnych szwedzkich szlachciców napisało do niej, że zostanie regentką tego kraju, gdy pomoże im pozbyć się nielubianego monarchy. Nie tracąc czasu Małgorzata zebrała armię i najechała na Szwecję. W III.1388 r., na zamku Dalaborg nad jeziorem Väner, Szwedzi podpisali układ, w którym oddawali się pod protekcję Małgorzaty i mianowali ją wykonawczynią testamentu Gripa. Wybrali ją "suwerenną panią i władczynią" oraz zobowiązali się przyjąć każdego króla, którego ona im wybierze. Albrecht wrócił z Meklemburgii wraz z armią najemników. Został pokonany 24.II.1389 r. w bitwie pod Aasle koło Falköping i wzięty do niewoli. Nie przerwało to jednak obrony Sztokholmu ani wojny prowadzonej przez osiadłych w Szwecji szlachty i mieszczan niemieckich. Kolejne 6 lat Albrecht spędził więziony na zamku Lindholm w Skanii. 26.IX.1395 r. Lubeka doprowadziła do zawarcia porozumienia między Małgorzatą a Albrechtem. Za odzyskanie wolności miał jej zapłacić 60000 grzywien okupu i zrzec się pretensji do tronu Szwecji. W tym celu wydał Sztokholm na 3 lata Hanzie jako gwarancję wypłaty. Jeżeli po upływie okresu poręczenia Małgorzata nie otrzymałaby całości sumy, Hanza miała przekazać jej to miasto. Tak się stało, więc w 1398 r. Sztokholm został oddany Małgorzacie. Albrecht dopiero w 1405 r. zrzekł się tytułu króla Szwecji.
23.VIII. 1387 r. zmarł Olaf, jedyny syn Małgorzaty. 30.VIII.1387 r. została ona wybrana przez Landsting w Skanii na "suwerenną panią, gospodynię i opiekunkę całego Królestwa Danii" (lub "wszechpotężną panią i gospodynię Królestwa Danii"). Nikt wcześniej nie nosił takiego tytułu. W 1388 r. hołd lenny złożyła jej Norwegia. W 1389 r. władczyni zadecydowała, że nowym królem Norwegii będzie Eryk VII Pomorski, wnuk jej siostry Ingeborgi. Wzięła go na swój dwór do Kopenhagi i adoptowała. Norwegia złożyła mu hołd w 1389 r. W tym okresie wielkim utrapieniem dla żeglugi na Bałtyku byli Bracia Witalijscy, korsarze mający swą bazę na Gotlandii, którą Małgorzata straciła w 1396 r. na rzecz Meklemburgii. Swymi działaniami wspierali oni Albrechta w wojnie z władczynią Skandynawii. Walkę z nimi podjął wielki mistrz zakonu Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (Krzyżaków), Konrad von Jungingen, który w 1398 r. zajął wyspę. Oddali ją Małgorzacie dopiero w 1408 r. w drodze wykupu, w obliczu konfliktu z Polską i Litwą. Królowa zgłosiła wobec nich pretensje do Estonii. Rządy Małgorzaty przyniosły Skandynawii pokój i porządek. W 1396 r. hołd lenny Erykowi Pomorskiemu złożyła Dania. W Szwecji, mimo początkowych oporów rady królewskiej, koronowano go na króla i przyznano dobra ziemskie. Rządy wciąż sprawowała Małgorzata, nawet po osiągnięciu przez Eryka pełnoletności w 1401 r.
Chcąc jeszcze bardziej zbliżyć do siebie te trzy królestwa, Małgorzata zwołała w VI.1397 r. w Kalmarze zjazd delegatów królestw. 17.VI.1397 r. Eryk VII Pomorski został koronowany na władcę Danii (jako Eryk VII), Norwegii (jako Eryk III) i Szwecji (jako Eryk XII). 20.VII.1397 r. państwa te utworzyły Unię Kalmarską. W rzeczywistości były to dwa dokumenty: list koronacyjny i list unijny. Pierwszy z nich stwierdzał, że państwa skandynawskie będzie łączyć osoba dziedzicznego władcy. List unijny, podpisany przez 17 delegatów, zapewniał niezależność prawną królestw, a także potwierdzał "wieczysty" sojusz i wspólną politykę zagraniczną trzech królestw. Formalnie zachowały niezależność, lecz decydująca rola przypadła Danii. Był to najpotężniejszy sojusz północnej Europy. W Kalmarze Małgorzata otrzymała od zebranych skwitowanie z działalności regencyjnej, ale władzę zachowała do końca życia.
Królowa umacniała władzę królewską w swych trzech państwach. Tak długo, jak los Unii Kalmarskiej wydawał się niepewny, tolerowała obecność w pobliżu swego tronu członków trzech rad państwa. Decyzje podejmowała jednak sama. Nie zwoływała parlamentów i rad państwa oraz nie obsadziła wakujących wysokich urzędów (np. wysokiego konteabla i lorda marszałka) nowymi ludźmi. Otaczała się zaufanymi doradcami. Często wykorzystywała Kościół Rzymskokatolicki do celów państwowych. Utrzymywała ład i porządek. Szwecję i Norwegię traktowała jak integralne części Danii. W stosunku do Norwegii była bardziej wyrozumiała, ze względu na lojalność tamtych mieszkańców. W Szwecji nie podobało się obsadzanie stanowisk kościelnych i państwowych przez Duńczyków. Jednak zręczna i pojednawcza polityka Małgorzaty wobec szwedzkiej rady królewskiej i umocnienie pozycji królestw wobec Hanzy umożliwiło utrzymanie pokoju. Odzyskała dla Korony duńskiej wszystkie posiadłości utracone przez jej ojca. Małgorzata zreformowała duński system walutowy. Stare bezwartościowe miedziane monety zastąpiła nowymi, srebrnymi. Działo się to z korzyścią dla niej i państwa. Monarchini zawsze dysponowała dużą sumą pieniędzy. Bardzo wielkie sumy łożyła na cele charytatywne.
Polityka zagraniczna Małgorzaty była ostrożna. Twardo stała na gruncie neutralności, ale nie szczędziła wysiłków, żeby odzyskać stracone przez Danię terytoria. Odkupiła Gotlandię od Albrechta Meklemburskiego i Zakonu Krzyżackiego. Tak samo postąpiła po 1404 r. z większą częścią Szlezwiku korzystając z problemów finansowych wdowy po Gerhardzie VI. W 1402 r. rozpoczęła negocjacje z królem Anglii Henrykiem IV. Sojusz między Unią Kalmarską a Anglią miał być przypieczętowany podwójnymi zaślubinami: Eryka VII z Filipą, córką Henryka, i Katarzyny, siostry Eryka, z księciem Walii Henrykiem (przyszłym królem Henrykiem V). Henryk IV chciał, aby Małgorzata zaangażowała się po jego stronie w Wojnie Stuletniej toczonej przeciw Francji. Królowa jednak twardo trzymała się polityki niewiązania się w zobowiązujące sojusze i zdecydowała, że będzie neutralna. Odrzuciła propozycje Anglików i doszło tylko do jednego z planowanych wcześniej małżeństw. 26.X.1406 r. w Lund Eryk poślubił Filipę. Jego siostra Katarzyna 15.VIII.1407 r. wyszła za mąż za Jana Wittelsbacha, księcia Palatynatu-Neumarkt. Tym samym Małgorzata zyskała na południu Niemiec sojusznika, który mógł być przeciwwagą dla książąt i miast północnoniemieckich. W 1409 r. Eryk VII na czele duńskiej armii zaatakował Szlezwik. Po początkowych sukcesach zaczął ponosić porażki. W 1411 r. królowa odegrała rolę pośredniczki między Danią a Szlezwikiem. W tym samym roku monarchini zdobyła Flensburg. Zmarła nagle na zarazę 28.X.1412 r. w tym porcie na pokładzie swojego statku.
Źródła:
1. Małgorzata Hertmanowicz-Brzoza, Kamil Stepan, Słownik władców świata, Kraków 2005.
2. red. Józef Dobosz i Maciej Serwański, Słownik władców Europy średniowiecznej, Poznań 1998.